Sự xuất gia tầm đạo của đức Phật không chỉ là một sự kiện lịch sử quan trọng mà còn mang đến những bài học triết lý sâu sắc về bản chất cuộc sống, con đường truy cầu chân lý và lý tưởng giải thoát. Từ hành trình xuất gia của Ngài, chúng ta có thể rút ra những nguyên tắc quý báu để ứng dụng vào đời sống tâm linh và đạo đức.
Hành trình này bao gồm năm bài học quan trọng, được liên kết chặt chẽ với nhau như những nấc thang dẫn đến sự giác ngộ.
1. Nhận diện sự khổ - động lực để xuất gia
Mọi sự thay đổi đều bắt đầu từ nhận thức, Thái tử Siddhartha, dù sống trong cung vàng điện ngọc với đầy đủ vinh hoa phú quý, vẫn cảm thấy bất an khi nhận ra bản chất mong manh của kiếp người qua bốn cảnh tượng: già, bệnh, chết và một vị sa môn. Nhận thức về khổ đau của đời sống đã thôi thúc Ngài rời bỏ hoàng cung để tìm cầu con đường chấm dứt sinh tử luân hồi. Kinh Thánh Cầu (Ariyapariyesanā Sutta, MN 26) ghi lại lời của đức Phật: “Này các Tỳ-kheo, có hai loại thánh cầu: thế gian cầu và xuất thế gian cầu. Ta khi còn là một phàm phu, nhận thấy đời sống trói buộc trong già, bệnh, chết là vô nghĩa, nên ta đã ra đi tìm cầu pháp bất tử.”
Như vậy, bài học đầu tiên từ sự xuất gia của đức Phật là nhận diện sự khổ để thúc đẩy bản thân bước ra khỏi những ràng buộc của thế gian, mở ra con đường tìm kiếm chân lý.
2. Tinh thần xả ly - bước ngoặt của hành trình
Sau khi nhận diện sự khổ, bước tiếp theo chính là hành động, đức Phật đã từ bỏ ngai vàng, vợ đẹp, con thơ, những tiện nghi vật chất để bước vào đời sống khổ hạnh.
Trong Kinh Trung Bộ (MN 36), Ngài kể lại: “Không phải nhờ khổ hạnh mà đạt được giác ngộ, cũng không phải nhờ dục lạc mà chứng đắc trí tuệ. Ta từ bỏ cả hai con đường ấy.”
Điều này cho thấy rằng, xả ly không chỉ là từ bỏ những ràng buộc vật chất mà quan trọng hơn là sự buông bỏ những chấp trước nội tâm. Đây là điều kiện cần để tiến xa hơn trên con đường tu tập.
3. Trung đạo - kim chỉ nam cho sự giải thoát
Sau sáu năm thực hành khổ hạnh, đức Phật nhận ra rằng cực đoan không dẫn đến giác ngộ. Từ đó, Ngài tìm ra con đường Trung đạo (Majjhima Patipada), được trình bày trong Kinh Chuyển Pháp Luân (SN 56.11): “Này các Tỳ-kheo, có hai cực đoan mà người xuất gia không nên vướng vào: một là đắm chìm trong dục lạc, hai là hành hạ thân xác. Tránh xa hai con đường đó, Như Lai đã tìm ra con đường Trung đạo, dẫn đến trí tuệ, giác ngộ và Niết-bàn.”
Con đường Trung đạo liên kết mật thiết với tinh thần xả ly, vì nó giúp người tu học không rơi vào hai thái cực: hưởng thụ hay khổ hạnh cực đoan. Đây chính là nền tảng quan trọng để bước tiếp đến sự giải thoát.
4. Dũng cảm từ bỏ và thử thách chính mình
Tìm được phương pháp đúng chưa đủ, người tu học cần dũng cảm thử thách chính mình. Đức Phật đã không hài lòng với những tri kiến sẵn có, mà luôn tìm kiếm điều cao thượng hơn. Khi học với Alara Kalama và Uddaka Ramaputta, dù đạt được các tầng thiền định cao cấp, Ngài vẫn cảm thấy chưa chạm đến sự giải thoát tối hậu và quyết định tiếp tục con đường của riêng mình.
Bài học rút ra là: nếu muốn đạt đến thành tựu lớn lao, con người cần sẵn sàng rời bỏ vùng an toàn và đối mặt với những thử thách không lường trước. Sự thành công không đến từ việc chấp nhận những giới hạn, mà từ tinh thần không ngừng vươn lên.
5. Kiên định với mục tiêu - để thành tựu giác ngộ
Hành trình xuất gia của đức Phật không chỉ là một cuộc thử nghiệm, mà còn là sự kiên định với mục tiêu tối hậu: giải thoát khỏi sinh tử luân hồi. Ngài không bị cám dỗ bởi danh vọng hay quyền lực, mà luôn giữ vững chí hướng dù trải qua vô số gian nan.
Trong Đại Kinh Saccaka (Mahāsaccaka Sutta, MN 36) thuộc Trung Bộ Kinh, Ngài khẳng định: “Thân thể Ta có thể khô cạn, chỉ còn da, gân và xương, nhưng Ta sẽ không dừng lại cho đến khi đạt được Giác Ngộ tối thượng."
Bài học cuối cùng từ sự xuất gia của đức Phật chính là sự kiên trì và không thỏa hiệp với những thành tựu tạm thời. Chỉ có sự quyết tâm không lay chuyển mới giúp con người đạt được trí tuệ và giải thoát thật sự.
6. Kết luận: Sự liên kết giữa năm bài học
Sự xuất gia của đức Phật là một hành trình có sự liên kết chặt chẽ giữa các yếu tố:
Nhận diện sự khổ là động lực khởi đầu.
Tinh thần xả ly là bước chuyển mình quan trọng.
Trung đạo là kim chỉ nam giúp duy trì sự cân bằng.
Dũng cảm thử thách bản thân là phương pháp tu tập đúng đắn.
Kiên định với mục tiêu là yếu tố quyết định sự thành tựu giác ngộ.
Những bài học này không chỉ hữu ích đối với người xuất gia mà còn có giá trị đối với người cư sĩ tại gia, giúp họ có cái nhìn sâu sắc hơn về đời sống và biết cách ứng dụng giáo lý Phật Đà để sống an lạc, ý nghĩa hơn. Dù trong bất kỳ hoàn cảnh nào, tinh thần xuất gia của đức Phật vẫn là kim chỉ nam soi sáng con đường của những ai khát khao tìm kiếm chân lý và hạnh phúc chân thật.
Tác giả: Nguyễn Văn Tiếng (PD: Ngộ Minh Chương)
GV giảng dạy Ngữ văn THPT, hiện đang là học viên Cử nhân Phật học Từ xa - Khóa X - Học viện Phật giáo Việt Nam tại TP. HCM.
Bình luận (0)